Монгол улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин П.Цэрэндагва хэрхэн сархад, тамхинаас татгалзсан талаараа өөрийн туршлагаа хуваалцжээ.

“Хоёр зүйлд хүмүүс их анхаараад байна. Сархад, тамхи гэж. Би ч хэрэглэж байсаан. Тамхи ч гэсэн адилхан. Тамхи гээд юмыг би хаяад арван хэдэн жил болж байна. Би тариа хийлгэсэнгүй, элдэв эм дом уусангүй. Ханийхаа үзүүлсэн нэгэн үйлдлээс болоод тамхийг би хаяая гэж шийдсэн.

Болдог л юм байна. Мань мэт нь хөдөө гадаа их явна. Хоол ундаа бэлдэхээсээ өмнө татах тамхиа өдрөөр нь хоногоор нь тооцоолоод л хайрцаглаад аваад гардаг. Хөөрхийдөө муу хань минь “Энэ чинь ийм л их хэрэгтэй юм байх даа. Хоол унд байвал л яасан юм бэ” гэж хэлдэг л байсан. 50 гаруй жил өөрийгөө муутгасан байна. Нэг кинонд хамт явсан. Ажил их байсан болохоор нутгийн хүмүүстэй тамхилж яваад, тамхи тооцоо алдсан.

Эрчүүд бид нар чинь тооцоо алдахдаа амархан улс л даа. Тамхигүй болчихоод нэг орой зурагнаас хүрээд ирсэн, хоол унд бэлэн байна. Идлээ. Хань орж ирдэггүй. Гадуур хүнтэй уулзаад явж байгаан байлгүй дээ гээд ажил шалгах санаатай хаана юу хийж байгааг нь бас харах санаатай явсан чинь байдаггүй.

Машин унаа сурагласан чинь хоёр унаа байдаггүй ээ. Бие хаа нь зүгээр байгаа даа зовж эхлэх юм. Зовлонгоо хамт туулна гэж хоёулаа нийлсэн юм л даа. Тэгээд байж байтал хоёр унаа ирлээ. Сүүлийн унаанаас нь хань минь тортой юм барьчихсан бууж ирж байна. Тосоод очлоо. “Яаваа бие хаа чинь зүгээр үү, юу болов” гэсэн чинь “Юу ч болоогүй. Эрдэнэт ороод ирлээ. Энэ болох уу” гээд бүтэн хайрцаг Марлборо гэдэг тамхи аваад ирж.

Тэгээд өрхийн тэргүүн ухаантай юм болохоороо бодол зурс хийж байна. Өдий болтол энэ хүнээр хирээ угаалгалаа. Хоолоо бэлдүүллээ. Энэнд л явуулах минь дутаж дээ гэсэн бодол толгойд орж ирсэн. Авчирсаныг нь хүндэтгээд, татаж байснаа бодоод нэгийг нь задалсан. Тэгээд хүнд тарааж өгсөн.

Гэртээ ирээд долоо хонож байсан. “Болж байна уу хань минь” гэж. “Юу тэр вэ” гэсэн чинь “Чи тамхи татахгүй болж байгаа юм уу даа” гэхээр нь “Бололгүй яахав дээ” гээд тэгээд л тамхинаас гарсан даа. Эрдэм ном сургуулийг би төгссөөн бас. Надад тэр хүнд үзүүлдэг хавтас чинь байгаа. Хоёр ч байгаа. Тэрнээс гадна ээж аавын минь надад нэвчээж өгсөн амин ухааны хүчинд өдий зэрэгтэй явж байна.

Би ханиа сонгоод олчихсондоо өдий зэрэгтээ явж байна гэж боддог. Сархаднаас бас больсон. Амсаж үзэж л байсан, ууж үзэж л байсан. Уул нь тухайн үедээ бол бас хэрэгтэй л юм байна лээ. Үгэнд хууртсан юмаа. Идээний дээж гээд. Энэ үгийн утгыг би ойлгоогүй байсан юм байна. Идээний дээж сархад гэж хүндлэхийн цаана ээ дээ наадах чинь их юм дагуулна шүү гэдгийг өвгөд маань бидэнд захиад үлдээснийг бид ухаалагүй явж.

“Чи жүжигчин болох гэж, олны танил болох гэж энэ ажлыг сонгож их ачаа үүрэх гэж, би олонд танигдчихаад яваа хүн, чамайг сархад уугаад далжигнаад яваад байх юм бол хажуудаа дагуулж явахад хэцүү болно шүү дээ гэж хань маань хэлсэн. Үг багаддаггүй юм байна лээ. Тусгаж авбал үг бүхэн эрдэм байдаг юм байна лээ гэдэг үүднээс тэр идээнээс татгалзсан байна” хэмээн ярьжээ.

Харин түүний гэргий Ардын жүжигчин Мэндбаяр гуай дараах ярилцлагыг өгчээ.

“1957 онд 7-р ангид байхдаа Төмөр замын 7-р сургуульд анги даасан багш Дэндэв гэж хүн байсан юм. Хэл уран зохиолын багш, сэтгүүлч хүн л дээ. Тэр хүн “Муурын байшин” гэдэг жүжгийг ангийнхаа хүүхдүүдээр хийхгүй юу. Тэгээд надад Баян муурын дүрийг өгсөн юм. Тухайн үед 7-р ангийн хүүхэд юу мэдэх вэ дээ. Би ер нь жүжиг гээд тэр дундаа драм гэж мэргэжлийг мэддэггүй байлаа.

Урлаг гэдэг зүйлийг дуулдаг, бүжгээр л ойлгодог байсан цаг үе юм. Ангийн багш маань энэ жүжгийг ангидаа тавиад, эхнэрийнхээ шляпан малгайд надад авчирч өмсүүлж цүнхийг нь бариулж, юбка цамцыг нь авчирч өгөөд ингээд гаргаж байсан. Тэр бол миний урлагт орох хамгийн анхны сэтгэл алхам байсан болов уу даа гэж боддог юм.

Түүнээс хойш 1959 онд 8-р ангиа төгсөөд 9-р ангидаа орох гээд 9 сарын 1-нд 18-р 10 жилд яваад очсон. Хичээл 3 хоног орсон юм. 9 сарын 3-нд Ардын жүжигчин Нямын Цэгмид гуай, Гомбосүрэн гуай, Клара гээд Буриад багш ирчихсэн. Одоо болохлээр Соёлын яам гэж байсан түүнээс дотооддоо дээд боловсролтой мэргэжлийн жүжигчин кино болон драмын жүжигчин бэлдэх 20 хүүхдийн зөвшөөрөл авсан юм байна лээ л дээ.

Тэгсэн завсралгаанаар захирлын өрөөнд дуудаж байна гээд. Захирлын өрөөнд яваад очсон чинь надтай нэг ангид хамт сурч байсан Зоригоо гэж Алтан Өргөө киноны Сүмбээд тоглодог тэр Зоригоо, би, Батсүх гэдэг гурван хүүхдийг телевизийн Бадрах бид дөрвийг нэг ангиас аваад захирлын өрөөнд оруулж байгаад за ингээд Монгол улсад анх удаа жүжигчний мэргэжлээр, драмын болон киноны жүжигчний дээд боловсролтой жүжигчдийг бэлдэх анхны анги байгуулж байна. Үүнд орох хүсэлтэй бол та нар очиж шалгуул, Дуурийн театрын байранд маргааш 14 цагаас шалгуулна гэсэн.

Тэр цаг үеийн тохироо, миний 9-р ангид орсон цаг үетэй яаж тэгж таарсан юм бурханы зураг юм болов уу гэж боддог. Тэгээд юу ч мэдэхгүй 9-р ангийн хүүхэд Багшийн дээд сургуулийн Кино драмын 1-р ангид дээд сургуульд орчихсон юм. Би чинь Төмөр замын Точка-гийн хүүхэд шүү дээ. Тэгсэн ангийнханаасаа “Тэр дуурын театр гэдэг нь хаана байдаг юм бол” гэсэн чинь “Төмөр замын автобуснаас шулуухан суугаад Ленин клуб гэж асуугаад буугаарай тэрний хойно яагаан байшин байдаг” гээд.

Зааж өгсөнөөр нь яваад очсон чинь олон хүүхдүүд суучихжээ. Нөгөө хүүхдүүд чинь гоё ч гэж жигтэйхэн юм. Нэрсээ хараад ороод л дуулаад, бүжиглээд. Дагвадоржийн Мэндбаяр дуудаж байна. Яваад орсон чинь жигтэйхэн ааштай гэмээр эмэгтэй байна. Тэр хүн нь намайг гар яв гэж хөөгөөд гаргачихаж байсан юм. “За дуулдаг уу” гэж байна. Дуулдаггүй гэсэн чинь өө, дуулдаггүй юм бол ямар гээчийн сонин хүүхэд вэ, өөр юу хийдэг юм шүлэг унш гэж байна.

Миний нутаг гээд 4 мөрт уншчихлаа. Бүжиг хийдэг үү гэнэ. Сургуулийн бүжгийн дугуйланд явдаг байсан юм. Бүжиг хийлээ. Тэр хүн нь Ардын жүжигчин, төрийн шагналт Оюун багш маань байсан. Гар гар гээд намайг тэглээ. Гараад явсан чинь нөгөө хүүхдүүд надаас яасан яасан гээд асууж байна. Мэдэхгүй ээ намайг гар гар гээд хөөгөөд гаргачихлаа гэсэн дээ.

Тэгээд хамгийн сүүлд тэнцсэн хүүхдүүдийн нэрсийн жагсаалт гарах болоод эхний хоёр өдөрт Мэндбаяр гээд гарчихсан байна. 3 дахь өдөр гэсэн Багшийн дээд сургуульд орох хамгийн сүүлийн шалгалт гэсэн чинь Мэндбаяр гээд нэр орчихсон байна. Итгэж ядаад гэртээ хариад аавдаа хэлэх гэсэн чинь аав хөдөө явчихсан. Маргааш ирнэ гэхээр нь гэрээ аягүй сайхан цэвэрлээд хичээлдээ тэр өдөр нь явсангүй.

Аавыг ирэнгүүт нь сайхан хоол унд хийчихээд аав намайг нааш ир үнсье гэж байна. Миний хүү сайхан хоол хийж ингээд сайхан амар гэж байна. Тэгэхээр нь би ааваа би нэг юм хэлэх үү гэсэн чинь юу вэ гэнэ. Би ингээд ингээд сургуульд шалгалт өгөөд тэнцээд Багшийн дээд сургуульд орчихлоо гэсэн чинь аав бүр гайхаад чи юу яриад байгаа хүүхэд вэ юу гэж чамайг ийм жаахан хүүхдийг авдаг юм гэхээр нь үгүй ээ авчихсан, Нямын Цэгмид гуай гээд Богдод тоглодог хүн гэсэн.

Тэр хүн манай ангийн багш болох юм гэнэ. Маргааш бид нарыг Багшийн дээд сургууль дээр ир гэсэн гэлээ. Аав бүр гайхаж байсанаа би ер нь аваад очьё. Энэ дүү чинь юу болоод байгаан, юу яриад байгаан гээд тэглээ. Тэгээд багш дээр дагуулаад очсон чинь танай охин орсоон, танд баяр хүргэе гэсэн чинь аавын хоёр нүдний нулимс урсаад.

Тэр үед би аавдаа их баярлаж байсан юм. Миний аав Дагвадорж гэж хүн байсан. Халх голын байлдаанд оролцож явсан цэргийн хүн. Тэндээсээ ирээд Өргөн төмөр зам гэж анх байгуулагдахад тэнд анх ажилтнаар нь ороод тэтгэвртээ 1976 онд гарсан. Аав маань ах бид хоёрыг өсгөсөн. Би ганц төрсөн ахтай. Төмөрбаатар гэдэг юм. Ах бид хоёр аавын гар дээр өссөн болохоор хоёр биенээ л гэнэ.

Анхныхаа хүүхдийг гаргахдаа хүн заавал ээжийгээ боддог юм байна. Яг төрсний дараа миний ээж намайг ингэж гаргасан байх даа гэж бодогдож байсан. Эх нэгтэй олон сайхан дүү нартай л даа би. Тэр дүү нар маань бүгдээрээ сайхан дор дорноо амьдралтай явцгааж байдаг. Тиймээс ээжийг нэг их үгүйлээд байдаггүй.

Өссөн өссөнөөрөө л аавыгаа илүүтэй бодож дурсаж, хамт байснаараа. Аавыгаа ганцаардсан үедээ ч юм уу, тулгамдсан асуудал гарахад их санадаг. Бага охиноо төрүүлчихээд ирэхдээ 7 хоногийн өмнө миний аав бурханы оронд очсон байсан. Долоо хоноод гэртээ орох гэснээ орж чадахгүй байлаа. Хэнд харуулах гэж орох юм бэ гэж бодогдоод.

Тийм нэг тулгамдсан юм уу үед л санадаг. Урлагийн буянаар, алтан үеийнхэн гэж ахмадуудынхаа халамж энхрийлэл хайраар ханийхаа хайраар сайхан явж байна” хэмээн ярьсан юм.

П.Цэрэндагва

1948 онд Сэлэнгэ аймагт төрсөн.
1974-1978 онд УБИС-ийн кино драмын ангид Д.Маамхүү, Г.Жигжидсүрэн нарын удирдлагад жүжигчний мэргэжлээр суралцаж төгссөн.

1967-1971 онд УДЭТ-т жүжигчнээр
1972-1975 онд УХЗТ-т жүжигчнээр
1978 оноос УДЭТ-т жүжигчнээр ажиллажээ. 

1994 онд “Ричард ван III” жүжгийн Бекингем вангийн дүрээр МУАХ-ны ШИЛДЭГ ДҮРИЙН ШАГНАЛ

1991 онд МОНГОЛ УЛСЫН УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЖҮЖИГЧИН цол

2001 онд МОНГОЛ АРДЫН ЖҮЖИГЧИН цол 2004 онд “Шөнө дундын бүжиг” жүжгийн Амегогийн дүрээр “Гэгээн Муза I” наадмын ШИЛДЭГ ЭРЭГТЭЙ ТУСЛАХ ДҮР

2005 онд “Саран хөхөө” жүжгийн Сурасадиний дүрээр “Гэгээн Муза II” наадмын ШИЛДЭГ ЭРЭГТЭЙ ГОЛ ДҮР

2006 онд “Шөнө амталсан нулимс” жүжгийн Тэрбишийн дүрээр “Гэгээн Муза III” наадмын ШИЛДЭГ ЭРЭГТЭЙ ГОЛ ДҮР

2009 онд “Эдип” жүжгийн Тресийгийн дүрээр “Гэгээн Муза VI” наадмын ШИЛДЭГ ЭРЭГТЭЙ ТУСЛАХ ДҮР

2010 онд “Парисын дарь эхийн сүм” жүжгийн Фролло хамбын дүрээр “Гэгээн Муза VII” наадмын ШИЛДЭГ ЭРЭГТЭЙ ГОЛ ДҮР-ийн шагналуудыг тус тус хүртсэн.