Гэр бүлийн хvчuрхuйллийн эсрэг үндэсний төвийн захирал, хуулийн төслийн ажлын хэсгийн гишүүн Д.Энхжаргалтай ярилцлаа.

-Гэр бүлийн хvчuрхuйллийн улмаас аймшигт хэргүүд гар­саар байгаа. Энэ асуудлыг ан­хаарч хуулийн төсөл өргөн ба­рих гэж байгаа юм байна. Хү­лээлт үүсгэсэн хууль шүү дээ?

-Сүүлийн жилүүдэд гэр бү­лийн хүрээнд хvчuрхuйлэлд өр­төж, амь нас, эрүүл мэндээрээ хохи­рох нь ердийн үзэгдэл болсон гэ­хэд болно. Бид хананы цаана үйл­дэгдэх гэмт хэрэг, чимээгүй дай­наас болж бие биеэ алдсаар байх уу. Хохирогчдын ихэнх нь хүү­хэд, эмэгтэйчүүд байсан бол сүү­лийн үед ахмад настнууд ч эдийн засгийн хvчuрхuйлэлд өр­төх боллоо.

Гэр бүлийн хvчuрхuйл­лийн гэмт үйлдлийг гэр бү­­лийн маргаан хэмээн үзэж чи­мээ­гүй сонсоод өнгөрдөг. За­рим тохиолдолд хохирогчийн хү­сэл­тээр гэмт хэргийг олон нийтэд мэ­дээлэхгүй нууцалж байгаа. Хүнд болон хүндэвтэр гэмт хэр­гүүд гарсаар байна. Гэр бүлийн хүчир­хийллийн дөрвөн хэлбэр бий. Үүнд сэтгэл санааны, эдийн засаг, бэлгийн, бие махбодийн. Сэт­гэл санаа болон эдийн засгийн хvчuрхuйлэлд ахмадууд ихээр өрт­дөг.

Тэднийг айлган сүрдүүлж, хэдэн сараар тэтгэврийн зээл авахуулж, түүгээрээ архи уудаг хүмүүс бий болжээ. Энэ талаар ч ахмадууд маш ихээр зөвлөгөө авч, манайд ханддаг. Үүнээс гад­на бэлгийн хvчuрхuйлэлд бага насны хүүхдүүд маш ихээр өр­төж, бие махбодийн хохирол амсч бай­гаа. Тиймээс энэ бүхнийг хэр­хэн зохицуулах вэ гэсэн заалтыг хуульд тусгасан.

Аливаа хуулийг ма­те­риаллаг, процессийн гэж хоёр ангилдаг. Тэгвэл Гэр бү­лийн хvчuрхuйллийн тухай хуульд про­­цедурын шинжтэй. Хэр­вээ хэн нэгэн хүн гэр бүлийн хvчuрхuйллийн улмаас өөрийгөө хо­хирсон гэж үзвэл хаана хэнд хан­­дах, хандсан тэр байгууллага нь ямар арга хэмжээ авах, ямар үйлчилгээ үзүүлэх гэх мэт илүү про­цессийн шинжтэй арга хэмжээг тусгасан байдаг.

Энэ хуулийг боловсруулахдаа нийгмийн олон салбарыг нэгтгэж, хэрхэн хооронд нь уялдуулах тал дээр анхаарсан юм. Өөрөөр хэлбэл, гэр бүлийн хvчuрхuйлэлд эрүүл мэндийн асуу­дал чухал гэж үзэж Эрүүл мэн­дийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруу­лаад явж болно.

Гэтэл эрүүл мэн­дийн бай­гуул­лагын ажилтнууд үүнийг са­лангид нүдээр хардаг бай­дал үр­гэл­жилсээр. Хэзээ ч хуу­лийн бай­гууллагатай хамтарч ажил­лах­­гүй. Тиймээс салбар дундын зо­хи­цуулалтыг хийж байна. Олон толгойтой мангас гэдэг шиг хуулийн байгууллага нь нэг тий­шээ харж зүтгээд, эрүүл мэн­дийн байгууллага нь нөгөө тий­шээ харж, хохирогч мөн л тал тал тий­шээ татагдаж, хохирсон дээ­рээ дахин хохирч байгаа энэ тог­толцоог хална.

-Одоогийн хуулиар гэр бү­лийн хvчuрхuйллийг гэмт хэрэг гэж авч үзэхгүй байгаа. Тэгвэл ши­нэчилсэн хуульд хэрхэн тус­гаж байгаа бол?

-Одоогийн хэрэгжиж байгаа хууль маргааны төвшинд байна. Тийм болохоор одоо хуулийн гол агуул­га нь үүнийг гэмт хэргийн төвшинд авч үзнэ. Тиймээс удахгүй УИХ-д энэхүү хуулийн төслийг өр­гөн барихдаа Гэмт хэргийн ту­хай болон Зөрчлийн тухай хуу­лийн төслүүдтэй хамтад нь хэ­лэл­цүүлэхээр төлөвлөж байгаа.

Энэ хуулиар юуг зохицуулах вэ, гэхээр илүү үйлчилгээг зохи­цуул­на. Өөрөөр хэлбэл, гэмт хэ­рэг болохоос өмнө урьдчилсан сэр­гийлэх юм. Манай улсад хүний аюул­гүй байдлыг хамгаалах бо­лон нийгмийн үйлчилгээ хөг­жөө­гүй. Үүний шалтгаан нь со­циализ­мын үетэй холбоотой.

Ту­хайн үед гэр бүлд ямар нэгэн асуу­дал гарвал эхлээд хамт олны хур­лаар орж цаашлаад намын хур­лаар оруулж, тухайн хүнийг ажил хийх бололцоо болон албан тушаал дэвших нөхцлийг хаадаг байсан. Энэ зүйлээс болж гэр бү­лийн хvчuрхuйлэлийн асуудал байн­га далд байсан учраас үүнд чиглэсэн нийгмийн үйлчилгээний тогтолцоо хөгжөөгүй. Тиймээс энэ талын зүйлийг гэр бүлийн хvчuрхuйллийн хуульд тусгасан.

-Олон улсын жишигт дээрх асуудлыг хуульдаа хэрхэн тус­гаж өгсөн байдаг бол. Одоо бо­ловсруулж байгаа хууль олон ул­сынхтай хэр уялдах вэ?

-Олон улсын хэмжээний хурал, семинарт явж байхад Монгол Улсыг их гайхдаг. Яагаад гэхээр, гэр бүлийн хvчuрхuйллийг хоёр ир­гэний хоорондын маргаан гэж үзэж учраас тэр. Олон улсад гэр бүлийн хvчuрхuйлэлд ач хол­богдол өгч гэмт хэрэг гэж үз­дэг.

Харамсалтай нь манай хуу­лийн байгууллагын тогтолцоо үүнийг зүгээр хуулийн хавсралт бол­госон. Манайд тухайн хүний биед хүнд, хүндэвтэр, хөнгөн гэм­тэл учруулсан байхад энэ нь гэмт хэрэг болдог бол гэр бүлийн хү­рээнд энэ нь үйлдэгдсэн байвал хэрэг биш болоод байгаа юм.

-Шинэ хуулийн төсөлд хо­хи­рогчийн аюулгүй байдлыг ямар байдлаар хамгаалах заалт оруулж байгаа юм бэ?

-Шинэ хуулийн үзэл баримтлалд гэр бүлийн хvчuрхuйллийг илрүү­лэхэд их анхаарсан. Яагаад гэ­хээр, энэ хэрэг ихэвчлэн далд үйлдэгддэг, нотлох баримт бай­даг­гүй учраас гэмт хэрэг биш гээд анхаарлын гадна үлддэг. Тийм уч­раас үүрэг хүлээсэн цагдаагийн ажилтан, өрхийн эмч, нийгмийн ажилтан, Засаг дарга гэх мэт шат шатандаа анхаарч ажиллах зүйл заалт орох юм.

Өөрөөр хэлбэл, гэр бүлийн хvчuрхuйллийн то­хиол­дол, үйлдлийг мэдсээр байж цагдаагийн байгууллагад мэдэг­дээгүй хэсгийн цагдаа, өрхийн эмч, нийг­мийн ажилтан нарт Зөрчлийн тухай хуулийн төсөлд хариуцлага тооцохоор тусгасан. Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай болон

Ял эдлүүлэх, нийгэмшүүлэх тухай хуу­лийн төслүүдэд гэр бүлийн хvчuрхuйллийн хэргийг хянан шийд­вэрлэх, шүүхийн шийдвэрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүдийг на­рийвчлан тусгаж өгснөөрөө чухал ач холбогдолтой болсон. Урьд нь хvчuрхuйлэгчийн зан үйлд нөлөөлөх сургалтыг тө­рийн бус байгууллага зохион бай­гуул­даг байсан бол уг хуулийн төсөлд Шүүхийн шийдвэр гүй­цэтгэх ерөнхий газар зохион бай­гуулахаар тусгасан.

Түүнчлэн хуу­­лийн төсөлд гэр бүлийн хvчuрхuйлэлтэй тэмцэхэд салбар хоо­рон­дын уялдаа холбоог бэх­жүү­лэхэд анхаарсан. Үүнээс гад­на яаралтай хамгаалах газрыг айм­гуудад байгуулж байна. Ту­хайл­бал, цагдаагийн хам­гаалалттай бай­гууллагыг анх удаа байгууллаа. Эрдэнэт, Дундговь, Сүх­баатар, Говь-Алтай, Завхан аймагт нэн түрүүнд хохирогчийн аюулгүй байдлыг хуулиар хамгаалахаас гадна дараагийн хуулийн шатны арга хэмжээг авах хүртэл яралтай үйлгээ үзүүлдэг ийм байгууллага нээгдэж байгаа юм.

-Гэр бүлийн хvчuрхuйлэлд хүүх­дүүд маш ихээр өртөж бай­на. Хүүхдийг ийм байдалд оруул­сан аав, ээжийг эцэг эх байх эрхийг нь хасах тухай мэ­дээлэл гарч байсан. Энэ тал дээр хуульд ямар нэгэн заалт орж байгаа юу?

-Хуулийн төсөлд хүүхдийн эрхийг хамгаалах тусгай бүлэг оруулс­наас гадна гэр бүлийн хvчuрхuйллийн гэмт хэргийн илрүүлэл­тийг сайжруулах, иргэдийн гэмт хэргийг мэдээлэх эрх, үүргийг тодор­хойлж, мэдээлэгчийн аюул­гүй байдлыг хангах, хамгаалах бай­рыг байгуулах асуудлыг хууль­­­чилж өгснөөрөө чухал ач хол­­богдолтой болсон.

Асран хам­гаа­лагч аав, ээжийн зүгээс хүү­хэд хvчuрхuйлэлд өртсөн бол яарал­тай тусгаарлах арга хэмжээ авна. Одоо бол цуг байлгаж бай­на. Хий хоо­сон шуугих бус нэн түрүүнд хүүхдийн аюулгүй байдлыг хан­гах арга хэмжээ авч, нот­лох ба­римтын үндсэн дээр тод­руулна. Үүний дараа асран ха­ламж­лах асуудлыг шийдэх юм. Ха­рин эцэг, эх байх эрхийг хасах тухай заалт хуульд байхгүй.

-Цагдаагийн газарт энэ та­лаар­хи мэдээлэл маш ихээр ир­дэг ч гэр бүлийн дотоод асуу­­дал мэтээр үзэх зүйл үргэл­жил­сээр байна?

-2004 онд Гэр бүлийн хvчuрхuйлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг бат­лан хэрэгжүүлсэн ч 10 жилийн хугацаанд шүүхээр 41 хэргийг хянан хэлэлцэж, гэмт хэрэг үйл­дэгчийн эрхийг хязгаарлах арга хэмжээ авсан байна. Энэ нь хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан бу­сад хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулаагүйтэй холбоотой.

Хууль өөрөө тунхаглалын шинжтэй болж, хуулийн зарим зүйл, заалт нь амьдралд төдийлөн хэрэг­жих­гүй болсон. Гэр бүлийн хvчuрхuйллийг өмнө нь иргэн хоо­рон­дын асуудал хэмээн үзэж байсан бол шинэ хуулийн тө­сөлд хохирогчийн эрхийг хамгаа­лах асуудлыг гол цөм болгож, гэмт хэрэгт тооцохоор заасан.

Цаг­даагийн байгууллагад ирж буй дуудлагын 60-70 хувь нь гэр бү­лийн хvчuрхuйлэлтэй холбоо­той байдаг. Гэсэн ч тэд хулгай, дээр­мийн гэмт хэргээ дийлэхгүй бай­хад хажуугаар нь гэр бүлийн асуу­дал гэж халгадаг гэж хэлэхэд буруу­дахгүй.

-Хамтран амьдрагч гэж нэ­рийдээд нэгийгээ хvчuрхuй­лэлд автуулж байна. Үүнийг хэр­хэн зохицуулж байна вэ?

-Гэр бүлийн хvчuрхuйлэлтэй тэм­цэх тухай хуулийн зохицуу­лал­тад хамтран амьдрагч гэдэг нэр томьёо орж ирж байгаа. Одоо хэ­рэгжиж байгаа хуульд хамтран амьд­рагч гэдэг нэр томьёо байх­гүй. Өнөөдрийн нийгэмд гэрлэл­тээ батлуулаагүй олон гэр бүл хамт­ран амьдарч байна.

Гэр бү­лийн хvчuрхuйлэлийн тухай хуульд энэ талаар анх удаа тусгаж өгсөн. Сүүлийн үеийн залуусаас ирж байгаа хүсэлт дунд “Манай нөхөр гэрлэлтээ батлуулах гэсэн ч дургүйцээд байна” гэсэн мэдээлэл маш ихээр ирж байгаа. Гэтэл гэрлэлт батлуулах гэдэг нь хоёр хүний хоорондын зөвшилцлийн асуу­дал шүү дээ.