Боловсролын сайд Л.Энх-Амгалан эмгэнэл илэрхийлжээ:

Бас нэгэн гунигтай мэдээтэй өдөр байна. Охидын гэр бүлийнхэнд гүн эмгэнэл илэрхийлье. Аав хүний хувьд үнэхээр их харуусаж байна.

Одоо насанд хүрэгчдийн “иймхэн юмнаас болоод” гэсэн шогшрол элбэгшинэ. Гэхдээ тэр “иймхэн юм” нь өсвөр насныхандаа ямар хүндээр тусаж, тэд маань яаж нэрвэгдэж байгааг бид төсөөлөхгүй.

Хүүхдийн сэтгэлзүйч, тэдний ажлын ач холбогдлыг ойлгох, үнэлэх, хүүхдүүддээ хэлэх, санал болгох нь үнэхээр чухал байна. Өнгөрсөн 2 жилийн хугацаанд нийт сургуулийн 3/1 нь сэтгэлзүйчтэй болсон. Ирэх жил бүх сургууль сэтгэл зүйчтэй болно.

Бид 2022 оноос энэхүү кампанит ажил өрнүүлсэн ч насанд хүрэгчид, эцэг эх, асран хамгаалагчдын оролцоо дэндүү сул байна. Энэ нь бид хүүхдүүдээ даараагүй, өлсөөгүй, эрүүл саруул гүйж байгаа ч бодол сэтгэлдээ ямар хүнд ачаа, зовлон тээж яваа байж магадгүйг анзаардаггүйтэй холбоотой.

Тэдний маань зарим нь ямар гунигтай шийдвэр гаргахаар завдаж байж болохыг ч мэдэхгүй байна. Хүүхдүүд маань өсөж, өсвөр насандаа ирэхэд элдэв сонирхол, шохоорхол бий болж, мөн үе тэнгийнхний дээрэлхэл, гадуурхал гэсэн мөсөн ханатай ч нүүр тулах болдог.

Харин энэ асуудлаа дотроо л нууж, бугшуулж явдаг нь “Насанд хүрэгчид биднийг ойшоодоггүй, ойлгоно гэж бүр ч байхгүй…” гэсэн шалтгаантайг судалгаа харуулсан.

Дөрвөн хүүхэд тутмын нэг нь өөд болох талаар бодож үзсэн, 10 хувь нь үүнийг нь завдаж оролдож байсан гэсэн харуусмаар статистиктай. Тэгвэл сэтгэлзүйчид тэдний найз нөхөр, аврал нь болно. Анхан шатны харилцагч нь сургууль болгонд ажиллаж байгаа мэргэжлийн сэтгэлзүйчид юм.

Бидний дунд онцгой зүтгэлтэй хүмүүс бий. Тухайлбал өдгөө “Мартахгүй давтахгүй” хөдөлгөөнийг өрнүүлж буй .#Ганжавхлан болон Цогтхүүгийн Алтансор багийнхан. Тэдэндээ талархаж байна. Харин та бид үүнийг сонсоод өнгөрөх биш анзаарч, дуу хоолойгоо нэгтгэх хэрэгтэй байна.

Ирэх долоо хоногийн УИХ-ын чуулганаар Боловсролын ерөнхий хуулийн шинэчлэлийг хэлэлцэнэ. Бид цэцэрлэгээс эхлээд бага, дунд, ахлах ангийн хүүхдүүдэд академик боловсролын зэрэгцээ төлөвшил, нийгэмшил, олон хүний дунд зохицон амьдрах чадвар суулгахыг гол болгосон өөрчлөлтүүдийг оруулсан.

Мөн эмпати буюу “тэднийгээ ойлгох, оронд нь өөрийгөө тавиад үзэх”-ийг томчууддаа үргэлжлүүлэн уриална. Гэхдээ хүн бүрийн анзаарга, оролцоо, нийгэм даяар шүгэл үлээх нь л тэднийг маань өөртөө итгэлтэй бие хүн болон төлөвшихөд нь хамгийн чухал байна…!!!” гэлээ.

Сургуулийн сэтгэл судлаач юу хийдэг вэ?

Үнэндээ сургууль эхлэх өдрөөс эхлэн хүүхдүүд эхлээд өөрсдийн давуу болон сул талыг сурч мэдсээр ирсэн. Тэд бас сургуульд байхдаа анх удаагаа мэдэрч байгаа. Анхны найзууд, анхны хайр, анхны сэтгэлийн эмзэглэл, анхны дайснууд гэх мэт. Үндсэндээ эдгээр гэнэтийн өөрчлөлтүүд зарим оюутнуудад дасан зохицоход хэцүү байх болно.

Тиймээс сургуулийн сэтгэл судлаачид ерөнхийдөө энэ ангилалд багтдаг оюутнууд, багш нар, гэр бүл, сургуулийн удирдлагуудтай хамтран ажиллаж, оюутнуудыг хамгийн сайн боловсрол эзэмшихийг баталгаажуулдаг.
Үүний зорилго нь сурагч бүрт суралцах хөгжлийн бэрхшээл, зан үйлийн бэрхшээл зэрэг сул талыг сайжруулах, сул талыг сайжруулах явдал юм. Сургуулийн сэтгэл судлаачид сургалтын дадлага, ялангуяа K-12 сургуулиудаар дамжуулан цэцэрлэгийн хувьд дахин төлөвлөлт хийхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

Үнэнийг хэлэхэд оюутнуудын интерактив ажиглалт, тэдний суралцах нь энэ мэргэжилд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Хөгжлийн сэтгэл зүй, хүүхэд, өсвөр үеийнхний элементүүдийг нэгтгэснээр сургуулийн сэтгэл судлаачид оюутнуудын сурах арга барил, багшийн заах арга хэмжээнд нөлөөлдөг олон хүчин зүйлийг судалдаг.

Сургуулийн сэтгэл судлаачийн хийдэг зүйлийн талаархи дэлгэрэнгүй мэдээллийг авахын тулд бид сургуулийн сэтгэлзүйчдийн нөлөөлж буй хүмүүсийн амьдралд ямар үүрэг гүйцэтгэж байгааг бүлэглэн хийсэн. Оюутан, гэр бүл, багш, удирдах ажилтан гэх мэт.

Сургуулийн сэтгэл зүйч гэж хэн бэ?

Эдгээр мэргэжилтнүүд нь сурагчдын сурах чадвар, багш нарын заах чадварыг дэмждэг өндөр ур чадвартай сургуулийн багуудын гишүүд юм. Тэд сэтгэцийн эрүүл мэнд, сурах, биеэ авч явах чадвараа ашиглан хүүхдүүд, залуучуудад сурлага, нийгэм, зан үйл, сэтгэл хөдлөлийн амжилтанд амжилтанд хүрэхэд нь тусалдаг.

Нэмж дурдахад сэтгэлзүйчид гэр бүл, багш нар, сургуулийн захиргаа болон бусад мэргэжилтнүүдтэй хамтран эрүүл, эрүүл, дэмжлэг үзүүлэх сургалтын орчинг бүрдүүлж ажилладаг. Энэ нь үндсэндээ гэр, сургууль, олон нийтийн хоорондын холболтыг бэхжүүлдэг.

Мөн сургуулийн сэтгэл судлаачид оюутнуудад дэмжлэг үзүүлэх, шууд интервенц хийх, багш ажилчид, гэр бүл болон сургуульд ажилладаг сэтгэцийн эрүүл мэндийн бусад мэргэжилтнүүдэд зөвлөгөө өгдөг. Дэмжлэгийн стратегиа сайжруулахын тулд сургуулийн удирдлагуудтай хамтран сургууль, улс төрийн практикийг сайжруулах. түүнчлэн шаардлагатай үйлчилгээг зохицуулах чиглэлээр олон нийтийн үйлчилгээ үзүүлэгчидтэй хамтран ажиллах.

Сургуулийн сэтгэл зүйч ямар ур чадвартай байх ёстой вэ?

Сургуулийн сэтгэл судлаач нь хэд хэдэн ур чадвартай байх ёстой. Эдгээр чадварууд нь үр дүнтэй унших / бичих чадвар, шүүмжлэлийн сэтгэлгээ, идэвхтэй суралцах чадварыг агуулдаг. Бүртгэгдсэн ур чадварын тухай сайн мэдээ бол тэдгээрийг сурч авах боломжтой юм.

Хэрэв та сэтгэл судлалын мэргэжлээр ажиллах сонирхолтой бол онлайнаар сэтгэлзүйн чиглэлээр мэргэшсэн хөтөлбөр, сэтгэлзүйн сургалтын хөтөлбөрт тусгасан олон зүйлийг авч үзэх хэрэгтэй.

Бусад чухал ур чадварууд үүнд орно.

Сургуулийн сэтгэл судлаачид заах ур чадвар сайтай байх ёстой. Тэд бусдад хэрхэн зөв зүйл хийхийг заах чадвартай байх ёстой.

Хүний амьдралын мөчлөгийг нийгэм ,сэтгэл зүйн хөгжлийн үе шатаар нь:

1. Нялх үе
2. Хар бага насны үе
3. Бага насны үе
4. Сургуулийн насны үе
5. Өсвөр нас буюу идэр насны үе гэж ангилдаг.

Хүүхдийн танин мэдэхүйн хөгжил нь дөрвөн үе шаттай:

I үе шат – Мэдрэхүй хөдөлгөөний үе (0-2 нас)

II үе шат – Логик үйлдлийн өмнөх үе шат (2-7 нас)

III үе шат – Тодорхой логик үйлдлийн үе шат (7-13 нас)

IV үе шат –  Формаль буюу хийсвэр логик үйлдлийн үе шат (13 наснаас эхэлнэ)

Хүүхдийн сэтгэцийн хөгжлийн үе шат:

I үе шат – Хөдөлгөөний үе шат (1 нас)

II үе шат – Мэдрэхүйн хөдөлгөөний үе шат (1-3 нас)

III үе шат – Сэтгэл хөдлөлийн үе шат (3-12 нас)

IV үе шат – Сэтгэхүйн үе шат (10-12 нас)

Хүүхэд ураг байх үе болон дөнгөж төрсөн цагаасаа л  танин мэдэхүй, сэтгэл зүйн хувьд эдгээр үе шатуудыг туулдаг бөгөөд тухайн насандаа юу мэдэрч, ойлгосноороо эрүүл сэтгэл зүйтэй, бие хүн болох эсэх нь шалтгаалдаг.  Сэтгэцийн эмгэг, өөрчлөлтүүдийн ихэнх нь хүүхэд насанд үүсдэг. Тиймээс эцэг эхчүүд хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэхдээ дараах чадвар, мэдрэмжүүдийг нь хөгжүүлж, суулгаж өгөх нь чухал юм.

Нялх үе (0-18 сар) –  Энэ үед хүүхдэд итгэх болон үл итгэх мэдрэмж үүсч төлөвшдөг.  Ээж нь хүүхэдтэйгээ хэрхэн харьцаж, яаж асарч халамжилж байгаагаас  шалтгаалан өөртөө болон бусдад итгэх зан чанар төлөвших суурь тавигддаг. Эхийнхээ хайр энхрийллийг мэдэрч, бүлээн сүүг нь хөхөж, өөрийг нь хайрлаж буй дуу хоолой, үгийг нь сонсож бойжсон хүүхэд өөртөө итгэлтэй болж төлөвшдөг.

Итгэл нь  бие хүн болон төлөвшихөд нөлөөлөх бусад шинж чанаруудыг эзэмшихэд үндэс суурь нь болж өгдөг.  Харин эсрэгээрээ  үл хайхарсан, айсан, хайрлуулаагүй гэх мэдрэмжүүд авч өссөн хүүхэд өөртөө болон бусанд хүнд итгэх итгэлгүй болдог.  Энэ нь нийгмийн харилцаанд орох үед олон саад бэрхшээл үүсгэдэг сөрөг талтай.

Хар бага насны үе (18 сар – 3 нас) – Энэ үед хүүхдэд бие даасан байдал бий болох буюу ичих, эргэлзэх мэдрэмжүүд үүсч төлөвшдөг.  Хүүхдээ дуртай цагт нь  хөхүүлж, идэж уух, шээж баах, тоглож наадах  зэргээр нь хангаж өгөхгүй, хориглох нь  сэтгэл зүйн хөгжлийн хувьд тахир дутуу хүн мэт болгодог.

Өөрөөр хэлбэл эдгээр эрх нь зөрчигдөж, хязгаарлагдмал байдалд өссөн хүүхэд бусдын үгнээс гардаггүй, ичимтгий, эргэлзэж тээнэгэлзсэн, сул дорой зан төлөвтэй болдог.  Тиймээс энэ насанд хүүхдээ өөрийнх нь дураар чөлөөтэй байлгаж, хорьж цагдахгүйгээр өсгөх нь биеэ даасан, шийдвэр гаргах чадвартай, өөрийн гэсэн бодолтой, бусдын эрхшээлд ордоггүй болж төлөвшихөд сайнаар нөлөөлдөг.

Бага насны үе (3 – 5 нас) – Энэ насанд  идэвх санаачилга,  захирагдсан байдал хэрхэн төлөвших суурь тавигддаг.  Хүүхдийн үндсэн хэрэгцээ нь тоглоом тоглох бөгөөд тоглоомоор дамжуулан ертөнцийг таньж мэддэг байна.  Тоглоом тоглож байхдаа хэр идэвхтэй эсвэл идэвхгүй  байдлаар хандаж байгаагаас шалтгаалан санаачлагч байх уу эсвэл захирагдсан хүн болох эсэх нь шалтгаалдаг. Захирагдсан зан төлөв нь өөрийгөө дорд үзэх, голох, өөрийгөө буруутай гэж мэдрэх, хүлцэнгүй байх зэрэг бие хүний сөрөг шинж чанарууд үүсэх суурь болдог.

Сургуулийн насны үе (6 – 12 нас) – Энэ насандаа хүүхэд өмнө тавигдсан санаачлагч эсвэл захирагдсан зан төлөвтэй болох эсэх нь үргэлжлэн хөгжиж байдаг.  Идэвх санаачлагатай байх нь хөдөлмөрч зан чанараар илэрч, ажил хийх дур сонирхол, хүсэл эрмэлзэл өндөртэй, тууштай, цөхрөлтгүй оролдлого хийдэг эерэг чанарууд үүсч төлөвшихөд нөлөөлдөг.

Өсвөр буюу идэр насны үе (12 – 20 нас)– Амьдралын мөчлөгийн бүх үе шатууд дотроос хамгийн чухал үе нь юм. Учир нь  энэ үед ижилсүүлэлт, тодорхойгүй байдал хоёрын аль нэг нь л бүрэлдэн тогтдог.  Өсвөр насны хүүхэд “би хэн бэ, би хэнийг дуурайх вэ” гэдэгт хариулт хайдаг.  Хэн нэгэн таалагддаг, хүндэлдэг, хайрладаг хүнээ үлгэрлэн дуурайж, түүн шиг биеэ авч явах, түүн шиг хувцаслах, бүр түүн шиг ярих гэх мэтээр өөртөө бие хүний тодорхой байдлыг төлөвшүүлдэг.

Харин ижилсүүлэлтийг шийдвэрлэж чадаагүй, үлгэр дуурайл авах хүнгүй бол бие хүний тодорхойгүй байдал төлөвшдөг аж.  Тодорхойгүй байдалд орсон хүүхэд,

• Нийгэм, сэтгэл зүйн дараагийн хөгжлийн үе шатуудад шилжихэд саад тотгортой учрах
• Сэтгэцийн гажуудал үүсэх
• Сэтгэл зүйн хөгжлийн өмнөх шат руу ухрах зэрэг сөрөг талтай.

Хүүхдийн хүмүүжил, зан чанар, сэтгэл зүйн хувьд эрүүл байх, эсвэл асуудалтай байх гол эх үүсвэр нь эцэг эх юм. Аав ээж нь хүүхдэдээ “би чамтай хамт”, “би чиний талд шүү” гэдгээ харуулах нь маш чухал. Хүүхдээ сонсож ойлгох хэрэгтэй. Хүүхдийнхээ хэрэгцээг зөв тодорхойлж, зөвхөн эдлэл, хэрэглэл, хоол хүнсээр хангах бус сэтгэл зүйн хувьд хэн болж төлөвшихөд анхаарах хэрэгтэй юм.